Tsjechië

Al voor het begin van onze jaartelling werden het grondgebied van Tsjechië en Slowakije bevolkt door een aantal Keltische stammen. Eén daarvan, de Boii of Bojers, hebben hun naam gegeven aan de landstreek Bohemen. De Kelten werden verdreven door Germaanse stammen, maar ook de Romeinen hebben het gebied kort bewoond.

In de negende eeuw kwam de inheemse dynastie van de Přemsysliden aan de macht. De eerste koning, Borovoj, liet in 880 de Praagse Burcht bouwen. Om zich te kunnen handhaven, erkenden de Přemsysliden de Duitse Keizer boven zich en namen zij het christendom aan. Binnen het Heilige Roomse Rijk (Duitse Rijk) werden de Boheemse koningen een belangrijke macht die tijdelijk ook in Polen hun gezag vestigden en Silezië (tegenwoordig het gebied tussen grofweg Wroclaw en Katowice) blijvend binnen hun machtssfeer kregen.

De meest succesvolle Boheemse koning Ottokar II wilde Duitse keizer worden, maar dit streven werd hem uiteindelijk fataal. Hij werd verslagen op het slagveld van Marchfeld en zijn zoon en kleinzoon werden later ook vermoord. Er kwam een einde aan de Přemsysliden dynastie. Later, onder keizer Karel IV maakte het rijk een politieke en culturele bloei door. Bohemen was met de hoofdstad Praag zelfs het centrum van het Heilige Roomse Rijk.

De Tsjechische bevolking verzette zich tegen de sterke verduitsing van het rijk. De nationale hervormingsbeweging van Johannes Hus leidde tot de Hussietenoorlogen. Deze oorlogen waren gericht tegen het kerkelijk oppergezag van Rome. De oorlogen leidden tot de stichting van een nationale kerk en het Duitstalige patriciaat in de steden werd verjaagd. Jan Hus stierf als nationale martelaar op de brandstapel.

In 1526 kwam het land onder het bewind van de Habsburgers. De katholieke keizer Ferdinand I nam toen twee belangrijke beslissingen: hij stelde het opvolgingsrecht voor de Habsburgers op de Boheemse troon vast en ter versterking van de katholieke kerk haalde hij de jezuïeten naar Bohemen.

De godsdiensttwisten tussen de katholieken en protestanten in het rijk bleven aanhouden. De Boheemse opstand tegen de Habsburgers mondde uit in de Dertigjarige Oorlog in 1618. De protestanten zetten eerst Ferdinand in 1619 af en kozen een nieuwe koning. Tevergeefs, want in de Slag op de Witte Berg herwon Ferdinand II alle macht. Hij vervolgde opstandelingen, wees hun leiders het land uit en herkatholiseerde de bevolking met geweld.

Onder het bewind van Joseph II werd de macht van de katholieke kerk ingeperkt door het protestantisme in het Habsburgse rijk toe te laten en mocht er onderwijs gegeven worden in de Tsjechische taal. Hierdoor kwam hij enigszins tegemoet aan het Tsjechische nationaal bewustzijn. Ook schafte Joseph II het lijfeigenschap af.

Onder invloed van de Verlichting en de Romantiek kwam er steeds meer belangstelling voor de Tsjechische taal, cultuur en geschiedenis. De componisten Bedrich Smetana en Antonin Dvorak lieten zich bijvoorbeeld  inspireren door de Tsjechische volksmuziek en legendes. Een mijlpaal was de bouw van het Nationaal Theater (1881) en het Nationaal Museum (1891), beide in Praag. De Tsjechische gebieden bleven achter de tweede viool spelen binnen de grote Oostenrijks-Hongaarse dubbelmonarchie.

Na de Eerste Wereldoorlog viel Oostenrijk-Hongarije uiteen en werd al gauw de onafhankelijke Tsjechoslowaakse Republiek uitgeroepen. Een sterke intellectuele stroming pleitte voor het samengaan met de Slowaken, deels uit historisch bewustzijn en deels uit geopolitieke overwegingen: samen zouden Tsjechië en Slowakije een sterker machtsblok in het hart van Europa vormen. De socioloog en filosoof Tomas Masaryk (1850 – 1939) werd president. Na tien eeuwen waren de Tsjechen en de Slowaken weer herenigd.

Een kwart van de bevolking van de nieuwe republiek – in het bijzonder in de grensgebieden van Bohemen en Moravië – was Duitstalig, Sudetenland geheten. De vermeende achterstelling van deze Duitstaligen was voor nazi-Duitsland aanleiding om te streven naar hun bevrijding door een annexatie van het Sudetenland. In 1938 kreeg het daar internationale toestemming voor in het Verdrag van München.

Tsjechië had zwaar te lijden onder de Duitse bezetting. Dorpen als Lidice werden uitgemoord na het plegen van verzet. Van de 40.000 joden in Praag, de meeste Duits, kwamen er 36.000 om in Auschwitz. Op 5 mei 1945 brak er in Praag nog een opstand uit tegen de Duitse bezetter, waarna op 9 mei de Sovjets Praag bevrijdden.

Na de Tweede Wereldoorlog werd de Tsjecho-Slowaakse staat hersteld, al werd (onder dwang) een gedeelte van het vooroorlogse grondgebied, Roethenië, overgedragen aan de Sovjet-Unie. Sinds juli 1945 nam de invloed van de communisten vooral in het Tsjechische gebied toe. In 1948 vond een communistische staatsgreep plaats en werd het land een communistische dictatuur, met Klement Gottwald als leider. 

In 1968 kwam de hervormingsgezinde (Slowaakse) partijleider Alexander Dubcek aan de macht. Er brak toen een periode van liberalisering aan die de Praagse Lente zou gaan heten met het streven naar democratie en respect voor de mensenrechten. Op 21 augustus 1968 vielen de landen van het Warschaupact Tsjecho-Slowakije binnen en maakten een einde aan de ontluikende democratie.

In de nasleep van de val van de Berlijnse Muur, begon in Tsjecho-Slowakije de Fluwelen Revolutie. Massale stakingen en demonstraties vonden plaats. De oppositie verenigde zich in het ‘Burgerforum’. In november 1989 trad het Politburo af en werd de bepaling over de leidende rol van de communistische partij uit de grondwet geschrapt. Het Burgerforum eiste het aftreden van president Husak richtte een nieuwe regering op met schrijver Václav Havel als president.

In de loop van 1992 besloten de leiders van het Tsjechische en Slowaakse deel van de republiek dat de meningsverschillen tussen de twee landen, met name op het gebied van post-communistische economische ontwikkeling, te groot waren. Per 1 januari 1993 werd de republiek gesplitst in Tsjechië en Slowakije.

Snelle economische hervormingen vonden plaats gericht op de liberalisering van het marktsysteem en de groei van het toerisme. Tsjechië zocht aansluiting bij het westen: het werd nog in 1993 lid van de Verenigde Naties, in 1995 van de OESO, in 1999 van de NAVO.

In 2004 werd Tsjechië lid van de Europese Unie en op 21 december 2007 deel van de Schengenzone. Het is onduidelijk wanneer men de euro zal invoeren. Het Verdrag van Lissabon wil Tsjechië alleen tekenen als bepaalde algemene mensenrechten-paragrafen, die consequenties kunnen hebben voor bezit claims van verdreven Sudeten-Duitsers, buiten werking gesteld worden.