Litouwen

Graaf Mindaugas verenigde de verschillende Litouwse stammen om zich te kunnen verdedigen tegen de Duitse Orde. Deze orde wilde met harde hand het gebied bekeren tot het Christendom. Uiteindelijk liet Mindaugas zich in 1251 dopen, waarop hij de koningstitel verwierf en in 1253 tot koning werd gekroond. De adel was het echter niet eens met de toenadering tot de Duitse Orde, waarop Mindaugas in 1263 werd gedood. Het koningschap werd afgeschaft en het gebied verviel weer in heidendom.

Aan het eind van de 14e eeuw groeide Litouwen onder leiding van groothertog Algirdas uit tot de grootste staat van Europa. Om dit gebied te verdedigen werd toenadering gezocht bij het Koninkrijk Polen, waardoor er in 1385 een personele unie ontstond tussen deze landen. Litouwen was overigens het laatste land in Europa waarvan de bevolking nog heidens was. Pas door de Poolse invloed werden de inwoners van Litouwen massaal Christelijk (katholiek).

In 1569 werd bij de Unie van Lublin Polen en Litouwen tot één staat verenigd, het Pools-Litouwse Gemenebest, met Krakau (later Warschau) als hoofdstad. Dit rijk zou 226 jaar blijven bestaan.De adel maakte in het rijk de dienst uit en de gekozen koning had maar weinig macht. De Litouwse en Poolse adel vermengden zich en in Litouwen vond een sterke verpoolsing plaats. Daardoor raakte het nationale karakter van Litouwen in de verdrukking.

In 1569 werd bij de Unie van Lublin Polen en Litouwen tot één staat verenigd, het Pools-Litouwse Gemenebest, met Krakau (later Warschau) als hoofdstad. Dit rijk zou 226 jaar blijven bestaan.De adel maakte in het rijk de dienst uit en de gekozen koning had maar weinig macht. De Litouwse en Poolse adel vermengden zich en in Litouwen vond een sterke verpoolsing plaats. Daardoor raakte het nationale karakter van Litouwen in de verdrukking.

In de 19e eeuw ontstond er een nationaal Litouws bewustzijn dat in 1830-31 en 1863-64 tot kortstondige opstanden leidde. Deze opstanden waren ook ingegeven door het feit dat de Litouwers hoofdzakelijk boeren waren en boeren in het tsarenrijk tot 1861 de status van lijfeigenen hadden. Beide opstanden mislukten en tienduizenden opstandelingen werden verbannen naar Siberië. Tegelijkertijd arriveerden veel Joden in Vilnius: verdreven uit Rusland door de tsaristische “vestigingspolitiek” die Joden opdroeg zich in het westen van het Rijk te vestigen. Aan het begin van de 20e eeuw was bijna de helft van de inwoners van Vilnius Joods.

In de tachtiger jaren van de 19e eeuw kwamen nationalistische gevoelens weer bovendrijven, met name bij de intelligentsia. Zij eisten aanvankelijk meer zelfbestuur en tijdens de Revolutie van 1905 zelfs volledige autonomie. In 1905 ontstond er in heel Rusland veel onrust onder de bevolking (met stakingen en demonstraties) en dat sloeg ook over op de Litouwse bevolking. Na de revolutie in 1905 herstelde de tsaar het regime in Litouwen weer, maar de roep om zelfbestuur bleef.

In 1915, tijdens de Eerste Wereldoorlog, werd Litouwen bezet door de Duitsers. Toen deze oorlog ten einde kwam, was de internationale verwarring – mede door het instorten van tsaristisch Rusland – groot. Hier profiteerde Litouwen van, het verklaarde zich in 1918 onafhankelijk en werd een republiek (maar verloor de historische hoofdstad Vilnius aan Polen). Dit veranderde toen in 1929 Augustinas Voldemaras, leider van een extreemrechtse partij, alleenheerser werd van het land, met Kaunas als provisorische hoofdstad.

In 1939 werd het Molotov-Ribbentroppact bekrachtigd, een verbond dat tot stand kwam na geheime ontmoetingen tussen Josef Stalin en Adolf Hitler. In dit pact werd het grondgebied dat zich bevond tussen Duitsland en de Sovjet-Unie door beide landen verdeeld. Hitler kon zo Polen bezetten zonder gestoord te worden door de Russen. Stalin kon de grenzen van de Sovjet-Unie uitbreiden, met als gevolg dat ook Litouwen weer werd binnengevallen.

Op 15 juni 1940 werd Litouwen overlopen door het Rode Leger. De Sovjets installeerden meteen een pro-communistische regering. Op 21 juli 1940 trad Litouwen tot de Sovjet-Unie toe als de Socialistische Sovjet Republiek Litouwen. Onder het Sovjetbewind volgde al snel radicale politieke en economische veranderingen en bovendien barstte de stalinistische terreur los. Deze terreur leidde ertoe dat op 13/14 juni 1941 meer dan 30.000 Litouwers gedeporteerd werden naar Siberië.

Na de aanval van Hitler op Rusland werd Litouwen van 1941-1944 door de Duitsers bezet. Sommige Litouwers zagen dat eerder als bevrijding en werkten samen met de Duitsers. In de Duitse bezettingsjaren werd het overgrote deel van de circa 200.000 Litouwse Joden omgebracht, merendeels bij massaslachtingen in de bossen rond Vilnius. In het dorpje Panierai is thans een herdenkingsplek te vinden.

In 1944 werd het land opnieuw ‘bevrijd’. Het Rode Leger was terug. Tot 1990 zou Litouwen wederom een Sovjetrepubliek zijn, met Vilnius als hoofdstad. Tienduizenden Litouwers waren voor het naderende Rode Leger uitgeweken naar het westen. Andere Litouwers, als ‘vijandige elementen’, gedeporteerd naar kampen in het oosten. Zij werden ‘vervangen’ door Russischtalige inwoners, hoewel de russificatie niet zo ver werd doorgevoerd als in Estland en Letland.

Als Sovjetrepubliek werd de Litouwse economie op de bekende centralistische wijze ingericht. Zo werd de landbouw tussen 1947 en 1951 volledig gecollectiviseerd, en men kreeg van de apparatsjiks grootschalige industrieën opgedrongen. Religie werd verboden, priesters en vrij­denkers werden afgevoerd en er heerste een uiterst conservatief bewind. Het laatste droeg ertoe bij dat de hervormingen tijdens de regeringsperiode van Gor­batsjov aanvankelijk moeizaam tot het land doordrongen.

De onvrede onder de Litouwse bevolking kwam aan de oppervlakte tijdens de glasnost en perestroika die door Sovjetleider Gorbatsjov was ingezet. De eerste Baltische dissidenten gingen in 1987 de straat op om te protesteren tegen de Sovjetinvloed. In 1988 werd de Litouws nationalistische Sajudisbeweging opgericht. In mei 1989 werd de soevereiniteit uit­geroepen, en in augustus dat jaar vormen de inwoners van de Baltische staten een menselijke keten van Tallinn tot Vilnius om te protesteren tegen de vijftigste verjaardag van het Molotov-Ribbentrop Pact.

Op 11 januari 1991 bestormden afdelingen van het Sovjetleger de kort tevoren opgeleverde tv-toren van Vilnius en hielden deze kort bezet. Hierbij vielen dertien doden. Deze poging van de Sovjets om het tij te keren, mocht niet baten. Nadat in februari 1990 vrije verkiezingen werden gehouden en het Volksfront een ruime tweederde meerderheid behaalde in de Litouwse Opperste Sovjet, volgde op 11 maart 1990 een officiële onafhankelijkheidsverklaring. Litouwen was de eerste Baltische staat die zich onafhankelijk verklaarde.

Litouwen was door het Sovjetbewind, en de ineenstorting van de op Rusland gerichte economie, sterk verarmd geraakt. De onafhankelijke staat, afhankelijk van Russisch aardgas en aardolie, kreeg te maken met hogere energieprijzen waardoor een grote economische teruggang optrad. Bij de wederopbouw van Litouwen werd de hulp ingeschakeld van de Europese Unie. Er werd een nieuwe economische koers ingeslagen die gestoeld was op het vrije marktdenken.

In 2004 trad Litouwen toe tot de Europese Unie en de NAVO. Op 1 januari 2015 trad Litouwen ook toe tot de euro. Toch heeft het land, net als de andere Baltische staten, te maken met de gevolgen van de Sovjettijd. Het land is nog nog deels afhankelijk van Rusland, met name op het gebied van energie, al probeert het daar verandering in te brengen door vloeibaar gas uit Noorwegen te betrekken. Ook is er een aanzienlijke Russische minderheid, hoewel veel kleiner dan in Letland en Estland.