Letland

In 1237 ging de Orde van de Zwaardbroeders op in de Lijflandse Orde. De Duitse culturele invloed zou blijven tot het einde van de 19e eeuw. Veel economische invloed had de Hanze, waarbij verschillende steden zoals Riga (in 1282) zich aansloten. Tijdens de dertiende eeuw kende Riga, door de gunstige ligging tussen oost en west, een enorme bloeiperiode. Maar de stad vormde in die periode ook geregeld het strijdtoneel voor conflicten tussen bisschoppen, Livoniërs (de oorspronkelijke boeren bewoners van het gebied) en landeigenaren.

De Lijflandse Orde werd verzwakt door de Reformatie, waardoor de Russische tsaar Ivan de Verschrikkelijke in 1558 kans zag het gebied binnen te vallen. De Lijflanders zochten steun bij de opkomende macht Polen-Litouwen. De Lijflandse Orde werd ontbonden en Letland kwam in Pools-Litouwse handen.

Begin 1600 brak er een oorlog tussen Polen-Litouwen en Zweden uit. Uiteindelijk wist Zweden Riga in 1621 te veroveren en deed koning Sigismund III van Polen in 1629 afstand van Lijfland (het noorden van het huidige Letland). Het zuiden van het land bleef onderdeel van Polen-Litouwen. De Zweedse tijd betekende vooruitgang: er werden scholen opgericht, rechtspraak werd ingevoerd, marteling en lijfeigenschap werd (deels) afgeschaft. De Grote Noordse Oorlog bracht een einde aan de Zweedse overheersing. De Zweedse Karel XII verloor de titanenstrijd tegen tsaar Peter de Grote bij de slag bij Poltava in 1709.

Het hertogdom Koerland (in het westen van het land, rond het huidige Liepaja en Ventspils) bleef in de Zweedse tijd onafhankelijk, en wist de economische omstandigheden in het kleine rijk aanzienlijk te verbeteren. Onder hertog Jakob Kettler groeide de handel en nijverheid en er werd een aanzienlijke vloot gebouwd. Koerland stichtte zelfs een koloniën op het caribische Tobago en op een eilandje bij Gambia. Hierdoor duurde het vrij lang voordat de Russen ook Koerland annexeerden; dit lukte pas onder tsarina Catharina II in 1795.

Met de Vrede van Nystad werd Lijfland onderdeel van het Russische Rijk. Het verdrag bevestigde tevens de speciale status van de Duits-Baltische adel, die haar eigen bestuurlijke organisatie, lutherse geloof en Duitse taal kon behouden. In ruil daarvoor was Duits-Baltische adel loyaal aan de Russen. De Letten op het platteland bleven lijfeigenen tot de afschaffing van het lijfeigenschap in 1819, veertig jaar eerder dan in overig Rusland. 

Door economische vooruitgang was er een onafhankelijk Letse boerenklasse ontstaan, waaronder sterke nationalistische gevoelens groeiden. Letse dagbladen, uitgeverijen, culturele organisaties en schouwburgen werden opgericht. De Russen wilden deze ontwikkeling in de kiem smoren en begonnen met een strenge russificatie politiek. Riga groeide in deze tijd uit tot één van de grootste, meest geïndustrialiseerde van het Russische Rijk. Riga werd opgeluisterd met veel prachtige art nouveau gebouwen van rijke aristocraten.

In 1905 ontstond er in heel Rusland veel onrust onder de bevolking en dat sloeg ook over op de Letse bevolking. In 1905 volgde een militaire opstand in Daugavpils, stakingen in Riga onder de groeiende arbeidersklasse, Jelgava en Liepaja en veel onrust op het platteland. Er werden honderden landhuizen van Baltische Duitsers en Russen platgebrand en zo’n 650 Duitsers en Russen vermoord. In de nasleep van de revolutie werden zo’n 2.000 Letse revolutionairen terechtgesteld en velen werden verbannen naar Siberië.

Tijdens de Eerste Wereldoorlog vochten duizenden Letten mee aan Russisch zijde, als de Letse Schutters. In maart 1918 werd de vrede van Brest-Litovsk gesloten, de Baltische gebieden werden hierbij aan Duitsland toegewezen. Acht maanden later verloor Duitsland de oorlog en werd er een Letse regering gevormd onder leiding van de Letse Kalis Ulmanis.

De onafhankelijkheid werd uitgeroepen op 18 november 1918. Toch woedde daarna nog een twee jaar durende onafhankelijkheidsstrijd met Rusland, voordat de laatste regio Letgallen in 1920 kon worden opgenomen door Letland. Letland was voor het eerst in haar bestaan een onafhankelijk land. Hier kwam echter snel een einde aan, toen Rusland en nazi-Duitsland in 1939 het Molotov-Ribbentroppact sloten. Dit was een niet-aanvalsverdrag dat grote consequenties zou hebben voor de Baltische staten.

In het Molotov-Ribbentroppact werd overeengekomen dat de Sovjet-Unie de Baltische Staten mocht bezetten. Zo geschiedde, het Rode Leger bezette Letland in juni 1940 en in juli dat jaar werd de Letse regering vervangen door Sovjets en lokale communisten. President Ulmaris en andere politieke kopstukken werden gearresteerd en gedeporteerd. In 1941 werden er tussen de 30.000 en 35.000 Letten vermoord of gedeporteerd. Door deze acties werden vele Letten loyaal aan nazi-Duitsland.

In juni 1941 bezette Nazi-Duitsland Letland. De Duitsers werden door de Letse bevolking aanvankelijk als bevrijders verwelkomd. Letse fascisten sloten zich aan bij twee Letse Waffen-SS-divisies, die vochten aan het oostfront. Al snel werd duidelijk dat ook onder de Duitse macht, de Letten geen onafhankelijkheid konden verwachten. Tijdens de Duitse bezetting werden er 90.000 Letse joden naar concentratiekampen gedeporteerd.

Tussen juli en november 1944 werd Letland weer door de Sovjets bezet. De komst van het Rode Leger betekende ook weer duizenden deportaties naar Siberië, wat vele Letten niet overleefden. Andere Letten, met name intellectuelen, vluchtten naar het westen, met name naar de Verenigde Staten. De oorlog liet het land verwoest achter. Had Letland in 1939 nog 2 miljoen inwoners, in 1945 waren daar nog 1,4 miljoen van over – een afname van 30 procent.

Na de Tweede Wereldoorlog kwamen er veel arbeiders uit Wit-Rusland en de Oekraïne naar Letland om de industrie weer op poten te zetten. Door de komst van deze immigranten werden Letse steden al snel gedomineerd door Russisch sprekenden en raakten de Letten in de minderheid. De Sovjetregering probeerde ook de nationalistische gevoelens onder de bevolking te onderdrukken door een culturele russificatie. De Letse geschiedenis werd herschreven, nationale monumenten vernietigd en de persvrijheid afgeschaft. 

De onvrede onder de Letse bevolking kwam aan de oppervlakte tijdens de glasnost en perestroika die door Sovjetleider Gorbatsjov was ingezet. De Letten gaan in 1987 voor het eerst de straat op om bij het Vrijheidsmonument te protesteren tegen de Russische bezetting. In 1989 vormen de inwoners van de Baltische staten een menselijke keten van Tallinn tot Vilnius om te protesteren tegen de vijftigste verjaardag van het Molotov-Ribbentrop Pact.

Tijdens de verkiezingen van 1990 verloor Letse communistische partij haar leidende rol. Een poging van Rusland om dit proces van verlies van invloed te keren, mislukte in januari 1991. Bij gevechten nabij het parlementsgebouw verloren vijf Letten hun leven. Op 21 augustus 1991 riep Letland de onafhankelijkheid uit.

Sinds de onafhankelijkheid wordt het land bekritiseerd om haar taalbeleid en wetgeving rondom burgerschap. De immigranten die tijdens de Sovjetperiode in Letland kwamen (een kwart van de totale bevolking), moeten aan strenge vereisten voldoen om het Letse burgerschap te verkrijgen. Ook werd Lets als enige officiële taal benoemd, terwijl het Russisch voor een aanzienlijk deel van de bevolking de moedertaal is.

Op 1 mei 2004 werd Letland lid van de Europese Unie. De Euro werd op 1 januari 2014 de officiële munt, die de Letse Lat verving. Letland was één van de grote verliezers van de economische crisis in 2008 door grote speculatie op de vastgoedmarkt en een ingestorte huizenmarkt. Sindsdien is de economie steeds meer naar het succesvollere Estse model omgevormd, maar dit kon niet verhinderen dat 25 % van de bevolking tussen 1991 en 2020 het land als emigrant verliet.