Toegegeven, Alexander de Grote lijkt niet direct voer voor Eastpackers. Toch heeft zijn nalatenschap meer met de geschiedenis van Oost-Europa te doen dan je aanvankelijk zou denken. En dat is waarom wij in november in de voetsporen treden van deze Macedonische krijgsheer. Tot op de dag van vandaag houdt Alexander de Grote de gemoederen flink bezig. Het is niet voor niks dat enkele jaren geleden, na een akkoord met de Grieken, de Voormalige Joegoslavische Republiek Macedonië het voorvoegsel ‘Noord-’ kreeg. In deze blog geven we alvast een voorproefje van onze reis door het Middellandse Zeegebied.
Wie was Alexander de Grote?
Geen koning uit de oudheid spreekt zo tot de verbeelding als Alexander de Grote. Alexander werd geboren in 356 voor Christus in de ruïnestad Pella, gelegen in het huidige Noord-Griekenland en toenmalig hoofdstad van het Koninkrijk Macedonië. Tijdens zijn jeugd kreeg Alexander les van de beroemde Griekse filosoof Aristoteles, die grote invloed had op zijn latere denken. Zo indoctrineerde Aristoteles zijn leerling met het idee dat Griekenland verenigd kon worden onder leiding van Macedonië om het hellenisme, de Griekse cultuur, over de wereld te laten heersen. En zo geschiedde.
Toen Alexander twintig was, volgde hij zijn vermoorde vader Philippus op. Enkele jaren later begon hij aan zijn grote veldtocht die hem eeuwige roem zou brengen. Door zijn veroveringen kwam Alexander in contact met veel landen en culturen: Syrië, Egypte, Perzië en India. Overal stichtte hij nieuwe steden die hij vaak Alexandrië noemde. De plaatselijke architectuur, kunst, taal en levenswijze van Klein-Azië tot India, van Egypte tot Mongolië gingen na zijn komst Griekse sporen vertonen.
Alexander is van ons!
Nadat Alexander de Grote op 32-jarige leeftijd stierf, viel zijn enorme rijk uiteen. Het territorium van het vroegere Koninkrijk Macedonië, dat Alexander had geërfd van zijn vader, werd door de eeuwen heen verdeeld door omringende vorstendommen en keizerrijken. Zo kon het zijn dat delen van deze historische regio tegenwoordig te vinden zijn in Griekenland, Bulgarije en Noord-Macedonië. Toen dit laatste land zich onafhankelijk verklaarde bij het uiteenvallen van Joegoslavië in 1991, leidde de naamkeuze ‘Macedonië’ dan ook tot een hoogoplopend conflict met Griekenland.
Volgens de Grieken behoort de naam ‘Macedonië’ hen toe, aangezien de oude Macedoniërs, waaronder Alexander de Grote, Grieken waren en de Slaven – waar de huidige Macedoniërs toe behoren – daar pas zijn aangekomen in de zevende eeuw. Snap je het nog? Geeft niet. Wij moesten het ook twee keer lezen! Na twee decennia onderhandelen kwamen Skopje en Athene tot een compromis: de Voormalige Joegoslavische Republiek Macedonië zou voortaan Noord-Macedonië gaan heten. En daarmee was de kous af, zou je denken.
Absurdistisch Skopje
Wie echter naar Skopje vliegt, landt op het internationale vliegveld met de weinig subtiele naam ‘Alexander de Grote’. Ook in het centrum van de Noord-Macedonische hoofdstad prijkt sinds enkele jaren een ruiterstandbeeld van hem. Dit beeld is onderdeel van het controversiële project Skopje 2014, dat onder andere als doel had een nationalistisch verhaal te creëren gebaseerd op de legende van Alexander de Grote en andere helden uit de regio. Uiteraard tot grote woede van Griekenland. Ondanks dat het naam-dispuut nu uit de weg is, staat het standbeeld van Alexander nog steeds in Skopje, alsof een deel van zijn nalatenschap toch is opgeëist door Noord-Macedonië.
Daarbij moet gezegd worden dat Skopje een fascinerende stad is. In Nederland staat de naam – zeker onder oudere lezers – veelal synoniem voor de verwoestende aardbeving van 1963. 80% van de stad werd verwoest. Skopje 2014 diende dan ook om de lelijke wederopbouwarchitectuur weg te moffelen achter, eerlijk is eerlijk, nogal kitscherige gevels. Toch is het absoluut de moeite waard een kijkje te nemen bij dit absurdistische geheel. Ook is er nog een mooie Ottomaanse bazaarwijk, om nog maar over het natuurschoon vlak buiten de stad te zwijgen.
Het ‘andere’ of ‘echte’ Macedonië
Maar als er een Noord-Macedonië is, dan moet er ook een Zuid-Macedonië zijn. Deze streek bevindt zich aan de andere kant van de grens, in Noord-Griekenland en heeft Thessaloniki als officieuze hoofdstad. Volgens de Grieken is dit het enige echte Macedonië. Ze hebben zeker een punt. De ruïnestad Pella, de geboortegrond van Alexander de Grote himself is hier te vinden, net buiten Thessaloniki.
Ook in Thessaloniki zelf zijn veel sporen te vinden uit de Oudheid. Sterker nog, de naam van de stad is direct te herleiden naar Alexander. Deze is immer vernoemd naar Thessalonikè, een halfzuster van Alexander de Grote, die op haar beurt door haar vader Philippus vernoemd was naar de overwinning (nikè in het Grieks) die hij in Thessalië had behaald.
Meer materiële overblijfselen zijn er te vinden in de vorm van ruïnes – enorm veel ruïnes. De stad ademt geschiedenis. Naast overblijfselen uit de Oudheid, zijn er tal van orthodox-christelijke, byzantijnse en Ottomaanse bouwwerken te vinden, waaronder de karakteristieke Witte Toren. Toch is Thessaloniki geen openluchtmuseum. De stad is dynamisch en kent een enorme studentenbevolking, maar heeft het rauwe randje van een havenstad.
Strategisch Cyprus – zoveel meer dan zon, zee strand
Thessaloniki en Cyprus lijken op het oog weinig met elkaar van doen te hebben. Niets is minder waar, want ook hier vormt Alexander de Grote een belangrijke schakel. Het eiland heeft door zijn locatie in de oostelijke Middellandse Zee grote strategische waarde. Alexander veroverde Cyprus dan ook voornamelijk om de aanvoerlijnen voor zijn grote veldtocht veilig te stellen.
Sinds de inname van het eiland door Alexander de Grote is Cyprus altijd binnen de Griekse invloedsfeer gebleven. Toch liet ook de Ottomaanse periode op het eiland haar sporen na. Dit werd pijnlijk duidelijk toen in de tweede helft van de 20e eeuw de Turkse bevolking van het eiland zich verzette tegen een mogelijke Cypriotische samensmelting met Griekenland. In 1974 werd aan deze aspiraties een hardhandig einde gemaakt toen Turkije het eiland binnenviel en de Turkse Republiek Noord-Cyprus uitriep. Tot op de dag van vandaag is het eiland verdeeld in een Grieks en Turks deel. Dit is nergens zo zichtbaar als in Nicosia, de gedeelde hoofdstad van Cyprus.
Nicosia is een ware goudmijn voor geschiedenis- en architectuurliefhebbers. Net als in Thessaloniki zijn hier schitterende bouwwerken te vinden uit vervlogen tijden: van goed bewaarde Venetiaanse stadsmuren tot een tot-moskee-omgebouwde kerk – of was het nu andersom?
Foto: A.Savin (WikiCommons)
Loop ook vooral eens door de Ledrastraat. Deze smalle voetgangersstraat in het centrum van de stad verbindt het Turkse en Griekse deel van de stad met elkaar. Je passeert hierbij de beruchte ‘Green Line’. Deze door de VN-bewaakte gedemilitariseerde zone verwijst naar de staakt-het-vuren lijn die is ontstaan na de Turkse invasie in de jaren ‘70. Deze lijn werd voor het eerst ingetekend door een Britse VN-generaal met een groen potlood, vandaar de naam ‘Green Line’. Pas sinds 2008 kun je hier zonder al teveel poespas ‘oversteken’, in het hart van de laatste gedeelde hoofdstad van Europa.
Interesse?
Enthousiast door deze stortvloed aan historische feitjes? Of wil je gewoon genieten van heerlijk nazomerweer, terwijl in Nederland de dagen kort en nat zijn? Dan is deze reis absoluut wat voor jou. Aanmelden kan nog tot 1 september, dus wees er snel bij!
