Griekenland

Het oude Griekenland wordt door de meeste historici beschouwd als de fundamentele cultuur van de westerse beschaving. De Griekse cultuur had een enorme invloed op de ontwikkeling van het Romeinse Rijk, en op de taal, politiek, onderwijssystemen, filosofie, kunst en architectuur van vrijwel elk land in de moderne wereld, met name tijdens de Renaissance in West-Europa en opnieuw tijdens verschillende neoklassieke oplevingen in het 18e en 19e-eeuw. Vaak wordt het begin van deze periode gerekend vanaf de eerste olympische spelen. Er zijn tal van overblijfselen te vinden van het oude Griekenland in het oostelijke Middellandse zeegebied, met de Akropolis in Athene als absoluut hoogtepunt.

De Hellenistische periode uit de Griekse geschiedenis begint met de dood van Alexander de Grote in 323 voor Christus en eindigt met de annexatie van het moderne Griekenland door de Romeinen in 146 voor Christus. Hoewel de Romeinse overname in feite weinig veranderde aan de Hellenistische samenleving en cultuur, betekende het wel het einde van de Griekse politieke onafhankelijkheid. Wat de Hellenistische periode onderscheid van de periode daarvoor is dat gedurende deze tijd het belang van “Griekenland” (dat wil zeggen, het grondgebied van het moderne Griekenland) sterk af nam. De grote centra van de Hellenistische cultuur waren Alexandrië en Antiochië, resp. in het huidige Egypte en Turkije.

Het begin van de Romeinse tijd in Griekenland wordt vaak gedateerd op 146 v. Chr., toen de Romeinen bij de stad Kortinthe het laatste Griekse verzet versloegen. Hiermee kwam een einde aan honderden jaren politieke autonomie voor Griekenland. Desondanks lieten de Romeinen het lokale bestuur grotendeels ongemoeid en mochten de traditionele politieke systemen blijven bestaan, waarschijnlijk omdat deze erg veel op de Romeinse wijze van besturen leek (en hier ook deels van was afgekeken). De agora in Athene bleef het centrum van het maatschappelijke en politieke leven.

Na de opsplitsing van het Romeinse Rijk in een oost en west, raakte Griekenland steeds meer onder de invloed van Constantinopel – de hoofdstad van het oostelijke deel en het latere Byzantijnse Rijk. Ondanks verschillende invallen van de Slaven vanuit het noorden, was deze periode een ware bloeitijd voor Griekenland. Dit is vooral te zien in Thessaloniki, een stad die in de middeleeuwen uitgroeide tot de op-één-na belangrijkste stad van het Byzantijnse Rijk. Hier zijn tal van oud-Byzantijnse kerken, kloosters, ruïnes en honderden meters lange stukken stadsmuur te vinden. Veel van deze overblijfselen staan bovendien op de Unesco-werelderfgoedlijst.

De Vierde Kruistocht (1202-1204) had aanvankelijk als doel Jeruzalem te bevrijden van de moslims. Maar in plaats van door te varen naar Jeruzalem, omsingelden de katholieke kruisvaarders Constantinopel, de zetel van de oosters-orthodoxe kerk. De stad werd veroverd en het Latijnse Keizerrijk was een feit. Een groot gedeelte van het Byzantijnse Rijk, waaronder het huidige Griekenland, kwam hiermee onder controle van de kruisvaarders. Toen de Byzantijnse keizer Constantinopel wist te heroveren in 1261, was het definitief gedaan met de macht van het oude Oost-Romeinse Rijk. Een kleine tweehonderd jaar later viel de stad ten prooi aan de Ottomanen.

Met de val van Constantinopel in 1453 kwam ook een eind aan het Byzantijns gezag over Griekenland. Het gehele gebied kwam in de decennia daarna onder invloed van de Ottomanen, op enkele eilanden na die in handen bleven van de Venetianen. De Ottomaanse heerschappij over Griekenland had een diepgaande invloed op de Grieks-Byzantijnse samenleving. De Griekse aristocratie, die traditioneel het Byzantijnse rijk domineerde, onderging een tragisch lot en werd bijna volledig vernietigd. De nieuwe elite in Ottomaans Griekenland werd gevormd door zogenaamde prokritoi. Dit waren Griekse bureaucraten in dienst van de sultan. Zij stonden bekend om hun corruptie en vriendjespolitiek.

In 1821 kwamen de Grieken in opstand tegen de Ottomaanse overheersing. Opstanden in Kreta, Macedonië en Centraal-Griekenland werden in eerste instantie succesvol onderdrukt, maar ondertussen boekte de geïmproviseerde Griekse vloot succes tegen de Ottomaanse marine in de Egeïsche Zee en verhinderden ze de aankomst van Ottomaanse versterkingen via het water. Maar na enkele jaren vechten zag de revolutie er zo goed als verloren uit. Op dat moment besloten de drie grote mogendheden uit die tijd — Rusland, Groot-Brittannië en Frankrijk — in te grijpen en in 1827 een gecombineerde vloot naar Griekenland te sturen. Het tij keerde en in 1829 waren de Ottomanen genoodzaakt de Griekse autonomie te erkennen.

Athene was unaniem gekozen om de eerste moderne Spelen te organiseren tijdens een congres georganiseerd in Parijs op 23 juni 1894, waar ook het Internationaal Olympisch Comité (IOC) werd opgericht. Griekenland was de geboorteplaats van de oude Olympische Spelen en daarom een logische plaats. De belangrijkste locatie was het Panathinaiko Stadion, waar atletiek en worstelen plaatsvonden. De Olympische Spelen van 1896 werden een groot succes. De Spelen hadden tot dan toe de grootste internationale deelname van welk sportevenement dan ook. Het Panathinaiko Stadion zat stampvol toeschouwers. Het duurde echter 108 jaar voordat de Spelen weer zouden terugkeren naar Griekenland in 2004.

In 1912 verklaarden Servië, Montenegro, Bulgarije en Griekenland de oorlog aan het Ottomaanse Rijk. In de Eerste Balkanoorlog werden de Ottomanen op alle fronten verslagen en de vier bondgenoten haastten zich om zoveel mogelijk grondgebied te veroveren. Maar na de overwinning ontstond gedoe over de opdeling van Macedonië . In juni 1913 viel Bulgarije Griekenland en Servië aan en begon de Tweede Balkanoorlog. Bulgarije werd echter verslagen en Griekenland kreeg een enorm gebied toebedeeld in de daarop volgende vredesbesprekingen. In grondgebied en bevolkingsaantal verdubbelde het land.

Het Nationaal Schisma was een reeks meningsverschillen tussen koning Constantijn I en premier Eleftherios Venizelos over de Griekse deelname aan de Eerste Wereldoorlog. Venizelos steunde de geallieerden en wilde dat Griekenland aan hun kant zou deelnemen aan de oorlog, terwijl de pro-Duitse Constantijn wilde dat Griekenland neutraal bleef, wat gunstig zou zijn voor de plannen van de Centrale Mogendheden. Het meningsverschil mondde uiteindelijk uit in een openlijke ruzie die het land in tweeën verdeelde. Venizelos werd ontslagen door de Griekse koning, vestigde een schaduwregering in Thessaloniki en sloot zich aan bij de geallieerden. Na intensieve diplomatieke onderhandelingen, een gewapende confrontatie in Athene tussen geallieerde en royalistische troepen met tientallen slachtoffers, deed koning Constantijn op 11 juni 1917 afstand van de troon.

Als dank voor de geallieerde deelname aan de Eerste Wereldoorlog, was Griekenland flinke terreinwinst beloofd. Met het uiteenvallen van het Ottomaanse Rijk zagen de Grieken de kans schoon een flink deel van Anatolië en Turks Thracië opnieuw in te lijven. Het gewapende conflict begon toen Griekse troepen op 15 mei 1919 in Smyrna (nu İzmir) landden. Vanuit hier trokken zij verder landinwaarts en namen de controle over het westelijke en noordwestelijke deel van Anatolië. Hun opmars werd echter gestuit en het Griekse front stortte in met de Turkse tegenaanval in augustus 1922. De oorlog eindigde met de herovering van Smyrna door Turkse troepen. De Grieken gingen akkoord met het herstel van de vooroorlogse grenzen. Ook besloten Athene en Ankara tot een grootscheepse bevolkingsuitwisseling. Meer dan een miljoen Grieken moesten Turkije verlaten. Enkele honderdduizenden Turken trokken in tegengestelde richting.

Met de catastrofale afloop van de Grieks-Turkse Oorlog vers in het geheugen, brak een onrustige periode aan in de recente Griekse geschiedenis. De koning werd opnieuw afgezet en Griekenland werd een republiek. De oorlog met de Turken had het land berooid achtergelaten en er waren meer dan een miljoen Griekse vluchtelingen uit Anatolië die moesten worden opgevangen na de bevolkingsuitwisseling. Dit drukte zwaar op de bevolking. Bovendien volgden verschillende coups en tegencoups. Pas in 1935 kwam Griekenland in rustiger vaarwater met de terugkeer van koning George II en premier Metaxas.

Na het herstel van de monarchie, volgde Griekenland een neutraliteitsbeleid. Ondanks deze verklaarde neutraliteit werd Griekenland een doelwit voor het expansionistische beleid van het fascistische Italië onder Mussolini. Italiaanse troepen staken uiteindelijk op 28 oktober 1940 de grens over en begonnen de Grieks-Italiaanse oorlog, maar werden gestopt en teruggedrongen door het vastberaden Griekse leger. Toen premier Metaxas, de bedenker van het neutraliteitsbeleid, overleed in 1941, koos Griekenland nadrukkelijk de kant van de geallieerden. Desondanks moesten de Grieken capituleren toen de Duitsers binnenvielen in 1941. Deze bezetting kwam in 1944 ten einde.

De Griekse Burgeroorlog werd uitgevochten tussen het Griekse leger, gesteund door het Verenigd Koninkrijk en de Verenigde Staten, en het Democratische Leger van Griekenland (DSE) – de militaire tak van de Communistische Partij van Griekenland (KKE), ondersteund door Bulgarije, Albanië, Joegoslavië en heimelijk door de Sovjet-Unie. De oorlog resulteerde in een pijnlijke nederlaag voor de Griekse communisten, die gebruik probeerde te maken van het machtsvacuüm dat was ontstaan na het einde van de bezetting van Griekenland door de asmogendheden tijdens de Tweede Wereldoorlog. Het conflict resulteerde in meer dan honderdduizend doden, maar leidde ook tot het Griekse lidmaatschap van de NAVO.

De Griekse junta of het Kolonelsregime was een militaire junta die Griekenland regeerde van 1967 tot 1974. De dictatuur werd gekenmerkt door extreemrechts beleid, beperkingen van burgerlijke vrijheden en de opsluiting, marteling en verbanning van politieke tegenstanders. Ook werd in 1973 de monarchie afgeschaft, nadat koning Constantijn II al in 1967 een tegencoup had proberen te plegen. De junta kwam uiteindelijk ten einde op 24 juli 1974, na de Turkse invasie van Cyprus. Deze gebeurtenis luidde het begin in van een geleidelijke overgang naar democratie en de oprichting van de Derde Helleense Republiek.

Vanaf eind 2009 ontstond bij beleggers de vrees voor een staatsschuldencrisis over het vermogen van Griekenland om aan zijn schuldverplichtingen te voldoen als gevolg van de sterke stijging van de overheidsschuld. Op 2 mei 2010 bereikten de landen van de eurozone en het Internationaal Monetair Fonds overeenstemming over een lening van 110 miljard euro voor Griekenland, op voorwaarde dat harde bezuinigingsmaatregelen worden doorgevoerd. Deze bezuinigingsmaatregelen zijn buitengewoon impopulair gebleken bij het Griekse publiek, wat leidde tot demonstraties en burgerlijke onrust. In het kielzog van deze onrust kozen de Grieken massaal voor de linkse partij SYRIZA tijdens de parlementsverkiezingen in 2015. Zij voerden een hardere lijn tegen de Europese Unie en de bezuinigingsmaatregelen die aan Griekenland werden opgelegd. Na bijna tien jaar recessie, kroop de Griekse economie in 2018 weer voorzichtig uit het dal.