“A friend in need is a friend indeed”. Zo beschreef de Servische president Aleksandar Vucic wat China betekende voor het Servische volk. Servië staat ook al sinds 2008 in de wachtrij om lid te worden van de Europese Unie. Toch is er al jaren onenigheid om de EU uit te breiden naar de Balkan. Dezelfde president noemde de EU na al het wachten al een onbetrouwbare partner en tekent liever een vrijhandelsakkoord met de Euraziatische Economische Unie, een hechte samenwerking met Rusland. Eet Servië van meerdere walletjes of wordt het uiteindelijk toch een Europese verkering?
Een beetje geschiedenis
In de jaren negentig van de afgelopen eeuw viel het Joegoslavië gewelddadig uit elkaar. Servië en Montenegro bleven korte tijd als federatie samen, maar nadat ook de Montenegrijnen in 2006 het oude Joegoslavië vaarwel zeiden, bleef Servië als rompstaat over. Twee jaar later werd de voormalige hegemonie van Servië in de regio nog verder uitgehold toen Kosovo (foto) eenzijdig haar onafhankelijkheid uitriep. De Serven accepteren de afscheiding van dit historisch nauw met de Servische geschiedenis verbonden gebied tot op de dag van vandaag niet. Ook Rusland en China – elk met hun eigen afvallige regio’s – steunden de Serven.
Ruben Elands van The Young China Circle zegt het zo: “De lastige situatie in het kruitvat van Europa werd nog onbestendiger en Servië is in dubio wiens beste vriend te worden. Al hoeft Servië niet echt te kiezen, maar heeft het ook niet veel te kiezen. Servië wordt gebruikt in een geopolitieke strijd, zonder zelf door te hebben dat zij zelf niet aan het roer staat.”
Servië en wij
De kans dat Servië EU lid wordt en op korte termijn kan toetreden tot deze waardengemeenschap is niet groot. Het Zweedse V-dem instituut voor democratie schaart Servië inmiddels niet langer onder de democratieën, maar noemt het land een gekozen autocratie. Ruben Elands: “De democratische erosie is al meer dan 10 jaar aan de gang en het lijkt er niet op dat de situatie snel zal verbeteren. Servië neigt steun te zoeken bij de autoritaire vrienden a la Vladimir Putin en Xi Jinping.”
Met Rusland deelt Servië een diepe culturele en historische band, die honderden jaren teruggaat, en niet alleen betrekking heeft op het gedeelde orthodoxe geloof, maar ook de historische strijd tegen de Ottomanen. Het Rusland van Vladimir Putin heeft echter relatief beperkte middelen om landen buiten haar direct invloedssfeer economisch te steunen. De marionettenstaten in Oekraïne, Moldavië en Georgië die met Russisch geld op de been worden gehouden, zijn al duur genoeg.
China’s leider Xi Jinpin daarentegen praat graag met de Oost-Europese landen, die hij als sluitstuk ziet van het moderne Zijderouteproject (“Great Belt and Road”) waarmee de enorme Chinese markt over land en water beter moet verbonden worden met Europese afzetgebieden. De Balkan is daarbij een aantrekkelijke poort naar Europa, omdat hier geen vervelende Europese (milieu)regels gelden en kritische (mensenrechten)organisaties veel minder voet aan de grond hebben. Zo investeerde China flink in de Servische infrastructuur door een weg van Servië naar Montenegro aan te leggen, een spoorlijn van Servië naar Hongarije en redde het meerdere staalfabrieken door deze over te nemen. Ruben Elands: “Chinese arbeiders mogen hier nu werken zonder visum en milieuregels zijn een onbekend fenomeen.”
Samen lintjes knippen op de Pupin-brug
In 2014 knipte de Servische premier Vucic samen met Li Keqiang lintjes door op de Pupin-brug in Belgrado, de tweede brug over de Donau in de Servische hoofdstad. Ruben Elands: “Honderden inwoners zwaaiden uitzinnig met Servische en Chinese vlaggen. Servië kreeg vlinders in zijn buik.” In 2016 werd deze ‘ijzeren vriendschap’ bekrachtigd door een bezoek van de grote roerganger zelf en kreeg Xi Jinping de hoogste Servische onderscheiding en drie kussen op de wang. Elands: “Hierna was Vucic overtuigd dat China veel te bieden had.”
Vorig jaar, aan het begin van de Pandemie, bleek wat die vriendschap waard was. Een Chinees vliegtuig met 500 duizend mondkapjes landde in Servië dat zelf amper aan geschikte hulpmiddelen kon komen. Ondanks dat de kapjes gewoon betaald werden, werd China gezien als de redder van Servië. Het vliegtuig werd opgewacht door de Servische President die de Chinese vlag van geluk kuste. Elands: :”Alsof Vucic door Cupido geraakt werd, zo overduidelijk was het dat hij zielsgraag verder wilde met China. Geen Europa, geen Rusland, maar China als beste bondgenoot.”
