De laatste maanden is er veel discussie over de uitstoot van Tata Steel in IJmuiden. Dit voormalige Hoogovensterrein kent vele vervuilende fabrieken. Uit recent onderzoek bleek namelijk dat de luchtkwaliteit in de omgeving slecht is en omwonenden daardoor vaker ziek zijn. Hierdoor rijst de vraag: is zulke zware industrie in dichtbevolkt gebied nog wel van deze tijd? Voor voorbeelden van hoe het óók kan, hoeven we niet ver te zoeken. In het voorheen sterk geïndustrialiseerde Opper-Silezië, een grensgebied tussen Tsjechië en Polen, komt niet langer schadelijke rook uit de schoorstenen. In plaats van gehelmde arbeiders zijn hier steeds meer hippe locals en toeristen te vinden. Deze blog vertelt je het verhaal van de indrukwekkende transformatie van Ostrava en Katowice.
Een korte geschiedenis van Opper-Silezië
Tot ver in de 19e eeuw waren Ostrava en Katowice nietszeggende dorpjes. Dit veranderde plotseling toen er steenkool werd ontdekt in de omliggende heuvels en bergen. Winning van deze grondstoffen kwam pas écht van de grond tijdens de industriële revolutie. Beide plaatsen groeiden uit tot steden van formaat als gevolg van de instroom van duizenden arbeiders en hun families. Toen de communisten in Tsjechië – destijds onderdeel van Tsjecho-Slowakije – en Polen aan de macht kwamen na de Tweede Wereldoorlog, vond een volgende schaalvergroting plaats. Al snel werd Opper-Silezië één van de meest vervuilde gebieden van Europa. Honderden staatsfabrieken stootten decennialang hun giftige dampen uit, met als doel de creatie van een socialistische heilstaat. Dit doel werd nooit bereikt.
Het kaartenhuis stortte in elkaar, mede als gevolg van schaarste en inefficiëntie. De fabrieken en mijnen sloten hun deuren en de uitgestrekte industriegebieden lagen er verlaten bij. De steden Ostrava en Katowice stonden synoniem voor vergane glorie, de vele schoorstenen symboliseerden een mislukt systeem. Tot op de dag van vandaag leeft er in Tsjechië en Polen een beeld van grijze steden en dorpen, verstopt onder een dikke laag smog. Deze stereotypen zijn echter vreselijk achterhaald. Tegenwoordig is Opper-Silezië een moderne regio die haar industriële verleden volledig heeft omarmd.
Hoe verder?
Nadat de laatste kolen waren bovengehaald, stond het stadsbestuur in Ostrava en Katowice voor een keuze: de boel saneren (lees: slopen) of in stand houden. De eerste optie was schreeuwend duur. Het zou miljoenen, zo niet tientallen miljoenen kosten om de fabrieksgebouwen en ondergrondse infrastructuur te verwijderen. Veel goedkoper was om de infrastructuur te laten staan en deze een nieuwe functie te geven. Zo ontstond de term ‘industrieel erfgoed’. Geïnspireerd door de transformatie van het Roergebied in Duitsland, net over de Nederlandse grens, deed Ostrava en Katowice doen inzien dat er weldegelijk aantrekkingskracht uitgaat van al dat roestende staal.
Ostrava – de snelst veranderende stad van Tsjechië
Hét symbool van Ostrava is het voormalige industriecomplex ‘Dolni Vitkovice’. Eens was dit de grootste ijzer- en staalfabriek van de regio, nu is het een populaire evenementenlocatie. Ook zijn er meerdere musea te vinden en is het mogelijk een rondleiding te krijgen over het terrein. Dolni Vitkovice is een echte inspiratiebron voor oude industriegebieden in Europa.
Herinner je de snelste man op aarde, Usain Bolt? Hij nam meerdere malen deel aan Zlata Tretra, een prestigieuze atletiekwedstrijd in Ostrava. Hier werd hij al snel een publiekslieveling. Toen in 2015 een nieuw uitkijkplatform en café bovenop de oude hoogovens van Dolni Vitkovice werd geïnstalleerd, kreeg deze trekpleister zijn naam – Bolt Tower. Usain Bolt was zelfs in Ostrava voor de opening. Vanaf de top heb je een prachtig uitzicht over het hele Dolni Vitkovice-terrein.
In het centrum van de stad is ook meer dan genoeg te doen. Daarover las je al eerder in deze blog. Bezoek vooral het stadhuis met zijn hoge toren – nog een fantastisch uitzichtpunt over de stad. Wat betreft street art kom je ook zeker aan je trekken in Ostrava. Deze kleurrijke kunstwerken hebben het grauwe karakter van de stad goeddeels weten te verdrijven. Voor meer industriegeschiedenis raden we je aan naar het Landek-museum te gaan, het grootste mijnbouwmuseum van Tsjechië.
Kato – de meest ondergewaardeerde stad van Polen
De stad Katowice – vaak liefkozend afgekort tot Kato – was net als Ostrava nooit een toeristenbestemming. Sinds de oprichting van de stad stond deze in het teken van de zware industrie. Maar liefst de helft van de inwoners was werkzaam in de kolenmijnen en staalfabrieken. Toen deze het voor gezien hielden, volgde hoge werkeloosheid, leegstand en criminaliteit.
Maar Kato wist zich te herpakken. Zonder het industriële verleden te vergeten, profileert de stad zich anno 2021 als hét moderne gezicht van Polen met de bouw van spraakmakende gebouwen van de hand van enkele wereldberoemde architecten. Ook schieten hippe cafés, bars en restaurants als paddenstoelen uit de grond. De kers op de taart van deze indrukwekkende transformatie was misschien wel de 24e klimaatconferentie van de Verenigde Naties, die in 2018 in Katowice plaatsvond. Het imago als ‘vieze’ industriestad kon nu definitief vaarwel worden gezegd.
Een absolute must voor iedereen die Katowice aandoet is het Silezisch Museum. Het complex waarin dit museum huisvest is één van die moderne bouwwerken en bevindt zich in een voormalige kolenmijn, midden in de stad. Het Silezisch Museum maakt deel uit van de zogenaamde ‘Culture Zone’ – een toonbeeld van ‘urban renewal’ wanneer je beseft dat niet zo lang geleden dit gebied niet meer dan een kale vlakte was. Naast het Silezisch Museum zijn ook het gebouw van het Pools Nationaal Radio-Symfonieorkest, het Internationale Conferentiecentrum en Spodek, een schotelvormige evenementenhal en symbool van Katowice.
Sla ook zeker de wijk Nikiszowiec niet over. Deze vroeg 20e-eeuwse arbeiderswijk iets ten oosten van het centrum van ‘Kato’ is een waar juweel van de vooroorlogse architectuur. Om nog maar over de leuke cafés en restaurants aldaar te zwijgen.
Traces of socialism
Maar waarom bloggen we hier nu zo fanatiek over? Naast de overduidelijke link met de actualiteit in Nederland rondom Tata Steel, vinden we dergelijke metamorfoses bij Eastpackers buitengewoon interessant. We zullen daarom daarom zelf een kijkje nemen in Opper-Silezië. En het goede nieuws is: jij kunt mee. Van 16 tot en met 24 oktober trekken wij naar Polen en Tsjechië om met eigen ogen te zien hoe de roestige overblijfselen van het socialisme een nieuw leven hebben gekregen. Hierbij zullen we uiteraard ook de voormalige industriegebieden in Ostrava en Katowice aandoen. Meer weten over deze reis? Klik hier!
