De schoonheid van beton (en het liefst in verval)

Een gesprek met dé Oostblogger van Nederland

In Utrecht zit ik onder een zwart-metalen lamp aan tafel bij Martijn Haan, dé Oostblogger van Nederland. Hij blogt al jaren over het Oostblok, maar heeft sinds kort ook een kaart waar sporen van het socialisme in Nederland op te vinden zijn. “Die gebouwen zijn voor mij een kapstok om een verhaal te vertellen.” Welke verhalen wil Martijn vertellen? En wat is het verhaal van de Oostblogger zelf?

Aan de voet van een brutalistisch bouwwerk, vertelt Martijn Haan idealiter wat hem trekt in dit soort groteske architectuur: “brutalisme is deels functionalistisch, maar ook expressionistisch. De gedachte is: mooie en goede huisvesting voor iedereen! Het idee is om wonen, werken, winkelen en recreëren te combineren; alle mensen komen samen. Volksverheffing dus! En dat vertaalde zich al snel niet meer naar enkel huisvestingsprojecten. Wat er in Nederland te zien is, vind je op de zogenaamde ‘Perestrojkaart’, een verwijzing naar de Perestroika waarmee Mikhail Gorbachev in de jaren 80 de deur van de Sovjet-Unie open zette. 

Haan knijpt in zijn handen en slaat zijn blauwe ogen van het raam, op naar mij: “Ik was vroeger – en ben eigenlijk nog steeds – groot fan van het socialisme. Maar goed, het socialisme in de praktijk gaat nooit goed, dat is wel jammer. Mijn vader zei al: ‘daar heb je wel een behoorlijk stevige dictatuur en een goelag nodig om dat voor mekaar te krijgen’. Daar heeft hij helaas gelijk in gekregen.”

Het evangelie naar Martijn Haan

Als ik hem naar de reacties op zijn specifieke betonliefhebberij vraag, slaakt hij een diepe zucht. “Reacties zijn erg verschillend… Er vallen nog wel wat zieltjes te winnen. Veel mensen denken bij het Oostblok aan grauw, rottend beton. Ze zien het Oostblok als één ding, als een blok. Terwijl het zo ontzettend verschillend is. Je hebt prachtige kusten, fantastische berglandschappen. Mensen vergeten ook dat er een hoop geschiedenis van vóór het socialisme is. Dat is te zien, te eten en te ondergaan. Daar valt een hoop zendingswerk te verrichten.”

Mensen vergeten dat er een hoop geschiedenis van voor het socialisme is. Dat is te zien, te eten en te ondergaan. Daar valt een hoop zendingswerk te verrichten. 

Martijn is trouwens niet vies van grauw en grijs beton. Op de overloop staat een dubbele boekenkast. Martijn trekt er één voor één boeken uit. Hij toont een ‘heerlijk exemplaar’ uit het boek ‘Eastern Blocks’ (foto). Hij grijnst wat, waarschijnlijk omdat zijn enthousiasme bij me aanslaat. 

Esthetiek van verval

Ik ben natuurlijk ook wel benieuwd wat Oostblok-fan Martijn van onze reizen vindt. Open klapt de laptop… Het eerste wat je ziet op eastpackers.nl is ‘Best of Bulgaria’. Martijn: “Ik ken het niet zo goed, dus ik ben wel benieuwd. Alleen al die treinreis van Sofia naar Plovdiv… Sommige gedeeltes zijn zo arm dat er niet al te veel verandert. Het is treurig, maar als er geen geld is om te moderniseren, blijft het authentiek.” Martijn scrollt wat door, terwijl zijn ogen beginnen te fonkelen. “Ik heb ook gewoon weer zoveel zin om op pad te gaan…” Even later: “Ik ben wel heel benieuwd wat er voor socialistisch Oostblok toerisme te vinden is in Varna. Dat je er kunt zuipen, dat weet ik, want dat was in de socialistische tijd ook al een bestemming. Ik vraag me af of dat nog steeds zo is.”

Het is treurig, maar als er geen geld is om te moderniseren, blijft het authentiek.

En dan vindt hij de jackpot. “Ja! Je moet inderdaad echt naar Buzludzha!” Dat is een gigantische schotel (foto) op een berg in the middle of nowhere staat. “Die staat bovenaan mijn lijst van bouwwerken die ik echt nog wil zien. De geschiedenis is zo fascinerend: het was het kantoor waar de regering van Bulgarije bij elkaar kwam. Het is zo bizar dat het zo afgelegen ligt. Het hele plafond verkeert in deerniswekkende toestand, maar dat heeft ook een bepaald soort esthetische aantrekkingskracht… Esthetics of decay, noemen ze dat.”

Sporen van het socialisme

Voor iedere liefhebber van geschiedenis en architectuur is ‘Traces of Socialism’. Martijn: “Daar kun je een hoop socialisme zien!” Dan schiet zijn voorhoofd in een plooi. “Stond het hoofdkwartier van het Rode Leger in Wunsdorf? Dat moet ik echt zien! Daar moet ik heen!” 

Balkan is eigenlijk altijd heel leuk reizen

Ook onze nazomerreis naar Servië valt in de smaak: “Jullie gaan ook echt de bergen in, echt wel een natuurtrip. Die spoorlijn die jullie gaan pakken is echt waanzinnig! Die heb ik zelf honderd jaar geleden gedaan, maar die is nog altijd heel gaaf. Ik word er een beetje nostalgisch van. Mooi man!” De laptop klapt dicht. We nemen afscheid. Maar we weten ook; door deze specifieke voorliefde voor al dan niet rottend beton zullen onze paden elkaar vast vaker kruizen.